bbc

دادخدای سید محی‌الدین‌اف، پژوهشگر زبان‌های باستانی و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران، شب گذشته در سن ۶۸ سالگی در اثر بیماری سرطان مغز در منزلش در شهر دوشنبه درگذشت.

مراسم تشییع جنازه او صبح روز ۱۲ اردیبهشت (دوم مه) در محله "بناکاران" شهر دوشنبه با شرکت اهالی فرهنگ و ادب تاجیکستان و مسئولان سفارت ایران برگزار و جنازه‌اش در گورستان "سرآسیا" به خاک سپرده شد.

دادخدای سید محی‌الدین‌اف پژوهش‌های ارزشمندی در زمینه زبان‌های ایرانی کهن انجام داده و کتب و مقالات زیادی درباره آثار پهلوی یا فارسی میانه‌، فارسی باستان و اوستا، و روند تکامل زبان فارسی دری منتشر کرده است.

او سال‌های زیادی معاون و رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فرهنگستان علوم تاجیکستان بود و مدت مدیدی هم ریاست کمیته زبان و اصطلاحات این کشور را بر عهده داشت. وی در سال ۲۰۱۱ میلادی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران شد. کتاب‌هایی از او در ایران هم به خط فارسی منتشر شده‌اند.

'مهم‌‍ترین عنصر خودآگاهی'

در مراسم سوگواری دادخدای سید محی‌الدین‌اف شماری از فرهنگیان تاجیک سخنرانی کردند و درگذشت او را ضایعه‌ای بزرگ برای ملت تاجیک خواندند. فرهاد رحیمی، رئیس فرهنگستان علوم تاجیکستان هم گفت که استاد سید محی‌الدین‌اف بیش از ۱۰۰ اثر علمی از خود به یادگار گذاشته و بیش از ۲۰ شاگرد تربیت کرده است.

Image caption فرهاد رحیمی، رئیس فرهنگستان علوم تاجیکستان

آقای رحیمی گفت: "استاد سید محی‌الدین‌اف در زمینه تاریخ زبان، پژوهش‌های ارزشمندی انجام داد که دارای اهمیت بین‌المللی بوده و ملت ما را معرفی می‌کنند. در تاجیکستان کسی بهتر از ایشان زبان‌های کهن را نمی‌دانست و کتاب‌های ایشان باید آثار روی میز هر تاجیکستانی باشند، زیرا ما را با تاریخ زبانمان و با گذشته ملتمان آشنا می‌کنند."

به گفته آقای رحیمی، او قبلا با استاد سید محی‌الدین‌اف درباره برنامه‌ای صحبت کرده بودند که طبق آن، فرهنگستان علوم تاجیکستان تصمیم گرفته است که گروهی از پژوهشگران جوان را پس از انجام یک دوره آموزشی در زمینه زبان‌های باستانی برای انجام پژوهش‌های تازه به فرانسه، روسیه و چین بفرستد.

کرامت‌الله عالم، وزیر سابق فرهنگ تاجیکستان هم در این مراسم گفت: "دادخدا دوست نزدیک من بود، ما در مسایل زبان زیاد صحبت می‌کردیم، در مسایل علمی خیلی سخت‌گیر و جدی بود. برای زبان دلش می‌سوخت و زبان را مهم‌ترین عنصر خودآگاهی ملی می‌دانست. به همین دلیل رئیس‌جمهور نیز به او احترام ویژه داشت."

'تنها داننده زبان‌های باستانی'

موسی دنارشایف، دانشمند فلسفه و از اعضای فرهنگستان علوم تاجیکستان، درگذشت دادخدای سید محی‌الدین‌اف را تلفاتی بزرگ و جبران‌ناپذیر خواند، زیرا به گفته او، دیگر چنین متخصص زبان‌های باستانی در این کشور وجود ندارد.

Image caption موسی دنارشایف، عضو فرهنگستان علوم تاجیکستان

آکادمیسین دنارشایف افزود: "ایشان در زمینه تاریخ زبان که مهم‌ترین بخش زبان‌شناسی است متخصص درجه اول بودند. با درگذشت ایشان ممکن است این بخش علم در تاجیکستان از پیشرفت بازماند، اما امیدوارم که ریاست فرهنگستان در این زمینه تدبیری بیاندیشد و افراد پیرو دادخدای سیم‌الدین تربیت شوند."

آقای دنارشایف که در همسایگی پرفسور سید محی‌الدین‌اف می‌زیست، افزود که او در رفاقت و دوستی و همسایگی هم کم‌نظیر بود و حق همسایگی را خوب به جا می‌آورد و در میان همسایگان نیز از احترام ویژه‌ای برخوردار بود.

احمدشاه کاملزاده، روزنامه‌نگار تاجیک و از دوستان دادخدای سید محی‌الدین‌اف هم گفت: "ما در یک دیهه بزرگ شدیم و در یک مکتب (مدرسه) تحصیل کردیم. در دانشگاه هم یکجا بودیم. بسیار سختکوش بود و با تحقیق و جست‌وجو به هر هدفی که داشت، می‌رسید. در دوستی و رفاقت هم بسیار صمیمی بود. من افتخار می‌کنم، وقتی می‌دیدم که در نامه‌هایی از زبان‌شناسان که از مسکو و سن پیترزبورگ و آلمان می‌آمد، مکتب ویژه زبان‌شناسی او را اعتراف می‌کردند."

تصویب قانون زبان

دادخدای سید محی‌الدین‌اف متولد سال ۱۹۴۹ میلادی در منطقه رشت، در شرق تاجیکستان است. او بعد از فارغ شدن از مدرسه زادگاهش، در دانشگاه ملی تاجیکستان در رشته زبان و ادبیات تحصیل کرد و تا سال ۱۹۷۳ در پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فرهنگستان علوم تاجیکستان به فعالیت‌های علمی و پژوهشی پرداخت.

وی از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ میلادی معاون و از آن زمان تا سال ۲۰۰۵ میلادی رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فرهنگستان علوم تاجیکستان بود. در همین دوران بود که عضو پارلمان شد و تا سال ۲۰۰۹ ریاست کمیته علم و فرهنگ و سیاست جوانان مجلس نمایندگان پارلمان تاجیکستان را به عهده داشت.

در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ میلادی دادخدای سید محی‌الدین‌اف ریاست کمیته زبان و اصطلاحات وابسته به ریاست‌جمهوری تاجیکستان را به عهده داشت. در این دوره بود که طرح تازه‌ای از قانون زبان تاجیکستان به تصویب رسید. طبق این قانون، مقامات در همه سطوح دولتی موظف به دانستن زبان رسمی، یعنی فارسی تاجیکی، در این کشور شدند.

به گفته فرهاد رحیمی، رئیس فرهنگستان علوم تاجیکستان، دادخدای سید محی‌الدین‌اف در زمان عضویتش در پارلمان، در بهتر کردن زبان قانونگذاری این کشور خدمات ارزنده‌ای انجام داد. وی در زمان ریاستش در کمیته زبان و اصطلاحات نیز در تصویب قانون جدید زبان و تهیه املای تازه زبان نقش بارزی داشته است.

عضو فرهنگستان ایران

دادخدای سید محی‌الدین‌اف در سال ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۸۹ خورشیدی) سه سال پس از درگذشت عبدالقادر منیازف، دانشمند ادبیات، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران شد. پس از عبدالقادر منیازف و محمدجام شکوری بخارایی، او سومین فرد تاجیک بود که به عضویت فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران پذیرفته شد.

استاد سید محی‌الدین‌اف آثار گرانسنگی از خود به جا گذاشته است که از جمله مهم‌ترین آنها "واژه‌شناسی زبان فارسی میانه"، "فرهنگنامه فارسی میانه"، "واژه‌نامه فعل‌های پهلوی"، "اصطلاحات اداری زمان ساسانیان"، "ادبیات پهلوی"، "فارسی باستان"، "فرهنگ هزوارش‌های پهلوی" و "شرح متن‌های زبان فارسی میانه" است.

برخی کتاب‌های او، از جمله "واژه‌شناسی زبان فارسی میانه"، "پژوهش‌های زبان‌شناسی" و "اصطلاحات اداری زمان ساسانیان " در ایران به خط فارسی منتشر شده‌اند. کتاب او زیر عنوان "واژه‌نامه فعل‌های پهلوی" در ایران یکی از بهترین آثار تحقیقاتی در ایران‌شناسی خارجی شناخته شده است.

دادخدا سید محی‌الدین‌اف برای کتاب‌های "اصطلاحات اداری زمان ساسانیان" و "فرهنگ‌نامه فارسی میانه" جایزه مولوی بنیاد بین‌المللی زبان تاجیکی-فارسی و برای پژوهش‌های ارزشمندش در زمینه زبان‌های کهن ایرانی، جایزه بنیاد منوچهر فرهنگی در پاریس را دریافت کرده است.