در ما‌های اخیر در کشورهای مختلف دنیا بر حسب اینکه ابتلا به کرونا کاهش یا افزایش داشته مقررات بهداشتی آسان‌تر یا سخت‌گیرانه‌تر شده‌اند. درحالیکه آمریکا و اروپا شاهد افزایش چشمگیر ابتلا هستند و محدودیت‌ها را بیشتر کرده‌اند، نیوزیلند به پایین‌ترین درجه هشدار رسیده است.

با این حال بسیاری از دانشمندان و کارشناسان سلامت این اقدام‌ها را ناکافی‌تر از آن می‌دانند که جلوی شیوع این ویروس را بگیرند.

ریچارد هورتون سردبیر نشریه علمی لنست اخیرا در سرمقاله‌ای در همین مجله نوشت: "تمرکز همه مداخلات ما بر بستن راه های انتقال ویروس برای کنترل شیوع این عامل بیماری‌زا بوده است."

به عقیده او نباید کرونا را همه‌گیری‌ جهانی (پاندمیک) دانست بلکه باید آن را چندهمه‌گیری (سیندمی) در نظر گرفت.

چند‌همه‌گیری یا سیندمیک چیست؟

این در واقع ترکیب دو واژه پاندمی (همه‌گیری جهانی) و سینرژی (هم‌افزایی) است و در اصل به این معنی است که همه‌گیری فعلی فقط همه‌گیری کرونا نیست بلکه ترکیب چند همه‌گیری است.

هر چه که باشد ماجرای این همه‌گیری اصلا ساده نبوده است. یک طرف ویروس سارس-کرونای-۲ همین عامل کووید-۱۹ است و یک طرف بیماری‌هایی که پیش از ظهور کرونا در جامعه وجود داشته‌اند و این دو عامل بر بستر یک نابرابری اجتماعی عمیق بر هم اثر می‌گذارند.

به گفته آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل، همه‌گیری کرونا "در ابعاد نامتناسبی به آسیب‌پذیرترین افراد لطمه زده است، به تهی‌دستان، شاغلان فقیر، زنان و کودکان و معلولان و دیگر گروه‌های به حاشیه رانده شده."

وقتی یک بعلاوه یک بیشتر از دو می‌شود

سیندمیک واژه جدیدی نیست. نخستین بارانسان‌شناس طبی آمریکایی مریل سینگر این واژه را در دهه نود میلادی بکار برد در توضیح شرایطی که "بَرهم‌کُنش دو یا چند بیماری به شکلی است که آسیبش بیشتر از مجموع آسیب‌های هر بیماری بتنهایی است."

پروفسور سینگر به بی‌بی‌سی گفت شرایط اجتماعی و محیط زیستی این بَرهم‌کُنش را تسهیل می‌کند به این شکل که دو بیماری را طوری با هم ترکیب می‌کند که جمعیت را آسیب‌پذیرتر کند.

ایده چندهمه‌گیری بیش از دو دهه پیش شکل گرفت زمانی که پروفسور سینگر و همکارانش در باره مصرف مواد مخدر در طبقات کم درامد آمریکا تحقیق می کردند و دیدند بسیاری از کسانی که مواد مخدر تزریق می‌کردند از بیماری‌های دیگری مثل سل و بیماری‌های آمیزشی هم در رنج بودند.

آنها می‌خواستند بدانند بیماری‌های همزمان چه تاثیری بر سلامت می‌گذارند و به این نتیجه رسیدند که در بعضی موارد ترکیب بیماری‌ها آسیب‌ها را بیشتر می‌کند.

پروفسور سینگر می‌گوید: "ما داریم می‌بینیم که کرونا چطور در کنش متقابل با بیماری‌های قبلی فردِ مبتلا مثل دیابت، سرطان، مشکلات قلبی و بسیاری عوامل دیگر قرار می‌گیرد."

"عوارض منفی چنین شرایطی را در ابعاد بسیار بزرگتری در اقشار فقیر، کم درآمد و اقلیت‌های قومی می‌بینیم."

تاثیر شرایط اقتصادی-اجتماعی

تیف‌آنی کنی پژوهشگر دانشکاه لاوال کانادا می‌گوید عوامل خطرساز کرونا مثل دیابت و چاقی در افراد کم‌درآمد شایعترند."

خانم کنی در باره جوامع مناطق قطبی مطالعه می‌کند که ناامنی غذایی، گرم شدن کره زمین و مسکن نامناسب تهدیدشان می‌کند.

او به بی‌بی‌سی گفت چنین شرایطی رعایت توصیه‌های بهداشتی مثل شستشوی مرتب دست و رعایت فاصله اجتماعی را دشوار می‌کند.

اما مگر این در تمام بیماری‌ها صادق نیست که معمولا بیشتر اقشاری را مبتلا می‌کنند که دسترسی کمتری به امکانات بهداشتی و درمانی و آموزشی و تغذیه‌ای دارند؟

و مگر این نیست که این بیماری‌ها تقریبا در همه موارد وقتی با بیماری دیگر همزمان یا به بیماری زمینه‌ای اضافه شوند شدتشان بیشتر می‌شود؟

خانم کنی می‌گوید الزاما همیشه اینطور نیست: "شواهد روزافزونی وجود دارند که سرماخوردگی و آنفلوآنزا 'ضدچندهمه‌گیری' هستند."

"یعنی اگر کسی همزمان به هر دو ویروس آلوده شود فقط به یکی مبتلا می‌شود."

تغییر رویکرد

خانم کنی با تجزیه و تحلیل وضعیت از منظر چندهمه‌گیری توضیح می‌دهد که ما می‌توانیم بجای رویکردهای کلاسیک همه‌گیرشناختی به خطر انتقال بیماری به فرد، آن فرد را در بستر اجتماعی‌اش در نظر بگیریم نه در خلا.

با این دیدگاه بسیاری از کارشناسانی موافقند که معتقدند برای محدود کردن گسترش ویروس کرونای جدید و پیامدهای آن، توجه به شرایط اجتماعی‌ای که برخی گروه‌ها و اقشار را در مقابل این بیماری آسیب‌پذیرتر می‌کند اهمیت حیاتی دارد.

پروفسور سینگر می‌گوید: "اگر ما واقعا می‌خواهیم به این همه‌گیری که تاثیرش بر زندگی سلامت مردم و اقتصاد مخرب بوده پایان دهیم و نقطه پایانی برای همه‌گیری‌های آینده بگذاریم، درسی که باید بگیریم این است که باید به شرایط زیربنایی که چند‌همه‌گیری را ممکن می‌کنند رسیدگی کنیم."

"باید به عوامل ساختاری که باعث می‌شود دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی و تغذیه مناسب برای فقرا دشوار شود رسیدگی کنیم."

پروفسور سینگر می‌گوید برای جلوگیری از همه‌گیری‌های بعدی تغییر رویکرد ضروری است: "اگر به دست‌اندازی به زیستگاه‌های حیات وحش ادامه دهیم چه در نتیجه گرم شدن کره زمین چه در نتیجه جنگل‌زدایی، این همه‌گیری‌ها ادامه خواهند یافت."

ریچارد هورتون سردبیر لنست هم موافق است: "فرقی نمی‌کند که درمان‌ها چقدر موثر باشند یا واکسن چقدر مصونیت بدهد، جستجو برای یافتن یک راه حل پزشکی به نتیجه‌ای نخواهد رسید."

"تا وقتی دولت‌ها سیاست‌هایی را برای کاهش نابرابری‌های عمیق اجتماعی طراحی نکنند جوامع ما هیچوقت از خطر این بیماری واقعا مصون نخواهند بود."